Eqrem bej Vlora ishte politikan, diplomat, publicist, si dhe një prej delegatëve të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912. Ai lindi në Vlorë në vitin 1885, i biri i Syrja bej Vlorës dhe Mihri Toptanit, anëtar i një prej familjeve më të pasura të jugut të Shqipërisë. Kreu liceun “Theresianum” në Vjenë dhe studioi për drejtësi në Stamboll. Shërbeu në poste me rëndësi në Perandorinë Osmane. Më vonë u bashkua me xhaxhanë e tij, Ismal Qemal Vlorën, në lëvizjen për pavarësinë e Shqipërisë. Pas shpalljes së Pavarësisë u zgjodh nënkryetar i Pleqësisë. Ai ishte një mbështetës i njohur i Fuqive Qendrore gjatë Luftës së Parë Botërore arsye për të cilën ai u arrestua nga italianët, por më pas u bë një promotor i marrëdhënieve të ngushta midis Italisë dhe Shqipërisë.
Në vitin 1924 zgjidhet deputet i Vlorës në Asamblenë Kushtetuese dhe në 1925 u zgjodh senator. Ai ka shërbyer në misione të ndryshme diplomatike. Në vitin 1928 u emërua ambasador i Shqipërisë në Londër e në 1930 në Athinë. Sekretar i Përgjithshëm i ministrisë së Jashtme në 1933 dhe deputet i Vlorës në 1937. Në vitin 1942, në qeverinë e Mustafa Krujës, emërohet ministër i Tokave të Lirueme (territoret etnike shqiptare të ish-Mbretërisë Jugosllave, që iu bashkuan Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore). Në kabinetin e qeverisë së Fiqri Dines (1944) mbajti postin e ministrit të Punëve të Jashtme dhe të Drejtësisë. Eqerem Vlora dhe një seri nacionalistësh të tjerë ishin të mendimit se Shqipëria do të përfitonte më tepër politikisht duke zgjidhur problemin e vet kombëtar duke iu bashkëngjitur fuqive të Boshtit.
Pas Luftës së Dytë Botërore emigroi në Itali e më pas në Austri. Eqrem Vlora ka shkruar libra me kujtime, studime historike, kulturore e etnografike, si: “Aus Berat und vom Tomorr”, Sarajevë 1911 (“Nga Berati në Tomorr dhe kthim”, Tiranë 2003), “I dolori del popolo Albanese” (“Dhembjet e popullit shqiptar), “Lebenserinnerungen” I, II, Mynih 1968, (“Kujtime”, I, II, Tiranë 2001) etj. Ai vdiq më 30 mars 1964 në Austri. Me rastin e 50 vjetorit të vdekjes eshtrat e Eqrem Vlorës kthehen në Shqipëri duke përmbushur kështu amanetin e tij për t’u prehur në atdhe.
BEU I FUNDIT
Eqerem Bej Vlora është i cilësuar si Beu i Fundit, mishërim i aristokracisë së mirëfilltë shqiptare megjithëse vinte nga një kastë e themeluar nga parimet e feudit ushtarak, shkollimi i tij dhe stili në të shkruar përcjellin stërhollimin interesant të një eruditi. Ai njihej si një konservator i palëkundur, kritik i madh, por edhe ndaj vetes, por që dinte t’u njihte meritat edhe kundërshtarëve. Ai është një zë i nderuar i mendimit shqiptar dhe, sipas kriterit kronologjik radhitet krahas Vaso Pashës, Sami Frashërit, Luigj Gurakuqit, Mit’hat Frashërit, Gjergj Fishtës, Fan Stilian Nolit, etj. Eqerem Vlora është ndër 25 intelektualët shqiptarë të periudhës 1879- 1945, të cilët përfaqësojnë antologjinë e mendimit shqiptarë, jo vetëm për kohën që jetuan, me ndikim jo vetëm në hapësirat e banuara me shqiptarë.
Familja e tij ishte një nga familjet më të pasura të jugut të Shqipërisë, që falë zotësisë, në ekonomi e administrim, së të atit pasuria e familjes së tij në 25 vjet u gjashtëfishua. Pas disa viteve udhëtimesh nëpër Europë, Shqipëri dhe Orient, Eqrem Bej Vlora iu bashkua xhaxhait të tij Ismail Qemal Vlorës në lëvizjen për pavarësinë e Shqipërisë. Për prejardhjen e Flamurit që ngriti Ismail Qemali më 28 Nëntor 1912, në Vlorë në shpalljen e Pavarësisë ka shumë variante, por varianti i sjellë nga Eqrem bej Vlora, cilësohet nga historianët si varianti më i vërtetë. Në librin “Kujtime” Eqrem bej Vlorës shkruan se flamurin, ia dha ai Ismail Qemalit dhe se flamurin ia kishte falur don Aleadro Kastriota, burri i një princeshe që pretendonte se ishte pasardhëse e Skënderbeut. Në vitin 1925, emërohet Ministër i Shqipërisë në Londër, ndërsa në vitin 1929, Ministër i Shqipërisë në Athinë. Në vitin 1932, emërohet Drejtor i Punëve Politike në Ministrinë e Punëve të Jashtme Tiranë. 1934, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme Shqiptare, grada Ministër (i plotfuqishëm). 1937-1939, Deputet i Vlorës. 1939, Këshilltar Shteti. 1940, Kryetar i Zyrës së Punëve Civile, Kryetar i Zyrës Ceremoniale në “Luogotenenca” Tiranë. Marrëdhëniet e tij me Ahmet Zogun ishin të rralla, megjithëse edhe me pas ai shërbeu në misione të ndryshme diplomatike jashtë vendit. Në 7 maj 1942, Mustafa Kruja e emëroi Eqrem bej Vlorëm ministër për Kosovën, Dibrën, Plavën e Gucinë që iu bashkuan Shqipërisë “së vjetër”.
Në verë të 1944, Eqerem bej Vlora emërohet ministër i Jashtëm dhe ministër i Drejtësisë. Me mbarimin e luftës dhe ardhjen e komunistëve në pushtet ai largohet në Itali dhe më pas në Vjenë. Eqrem bej Vlora dhe pse ishte ministër në pushtimin nazist, radhitet mes njerëzve që kanë kontribuar për shpëtimin e hebrenjve nga kërkesat e gjermanëve. Pas Luftës së Dytë Botërore, Eqrem bej Vlora u shpall “kolaboracionist” nga qeveria komuniste, sepse ishte Ministër i qeverisë së Rexhep Mitrovicës gjatë pushtimit gjerman.
VEPRA
Eqrem bej Vlora ishte jo vetëm shtetar, por edhe një mendimtar, studiues, poliglot. Eqrem bej Vlora ka pasur një sërë titujsh aristokratikë, ndërçta mund të përmendim: 1907-Kalorës i Urdhërit të Leopoldit Belgjikë; 1908-Medalje e fushatës Edzekaz; 1927-Oficer i Kurorës së Italisë; 1934- Oficer i Urdhrit Karagjergjoviç; 1935-Oficer i Yllit të Rumanisë. 1942-Kordon i madh i Urdhërit të Skënderbeut. Gjithashtu Eqrem bej Vlora ka pasur edhe një sërë titujsh shkencorë, ndër ta mund të përmendim: 1935- Anëtar i Akademisë së Shkencave Gjermanike Humbold. 1935-Medalje Ari e Akademisë së Shkencave Gjermanike Humbold. 1936- Anëtar i Akademisë Diplomatike-Paris. 1941-Anëtar i Institutit të Shkencave – Tiranë. 1954-Anëtar i Institutit të Shkencave – Romë.
Mes pasurive të Eqrem Bej Vlorës ishte Biblioteka e famshme, e cila u dëmtua pas vitit 1944. Në vitin 1914, në bibliotekën e Eqrem Bej Vlorës ndodhej një fond prej 14.640 vëllime në gjuhët arabisht, turqisht, gjermanisht, italisht, greqisht, shqip. Në të kishte dorëshkrime të rralla arabe, libra fetarë si Kurani, Bibla etj. Çlirimi i qytetit të Vlorës në 15 tetor të vitit 1944, shënoi edhe fillimin e procesit të dëmtimit pa kthim të bibliotekës së njohur të familjes Vlora. Eqrem bej Vlora ka shkruar kujtimet e tij në dy vëllime në gjuhën gjermane, botuar pas vdekjes si “Lebenserinnerungen” (“Kujtime”), Mynih 1968, 1973, të cilat japin pasqyrë interesante në botën e një fisniku shqiptar të fillim shekullit të 20-të. Ky libër është vlerësuar jashtë mase për stilin e tregimit, vetëkritikës, por që jep më së miri historinë e Shqipërisë në ato vite. Në vitin 2014, në ditën e 50-vjetorit të ndarjes nga jeta, eshtrat e Eqrem Bej Vlorës u prehën në Kaninë të Vlorës, pas sjelljes së tyre nga Vjena, me interesim të qeverisë shqiptare dhe kontributin e të afërmes së Beut të fundit, Hana Këlcyra, dhe familjareve te tij: Ajnishes dhe Ervin Vlores. Në këtë mënyrë u përmbush amaneti i Eqrem bej Vlorës që kishte lënë porosi të varrosej në vendlindjen e tij.
PAVARËSIA
Shtëpia e Vlorajve që së fundi njihet si shtëpia Sheshi i Flamurit me monumentin e tij ende nuk kanë atë pamje dhe formë që duhet të kenë objektet muzeale si në të gjithë botën. Sheshi i Flamurit ka edhe godinën e bankës, rrugën “Justin Godart, sahatin, godinën e bashkisë, rrugën e hebrenjve etj. Kuvendi u mblodh në pjesën e sarajeve, që emërtohej ndryshe “Selamllëku”, godina më e madhe në atë kohë që sot përkon me pozicionin karshi hotel Sazanit. “Ngritja e flamurit u realizua në dy kohë, fillimisht në ballkonin e katit të dytë, që ishte njëkohësisht dhe hyrja për në godinë dhe më pas në një nga dritaret e të njëjtit kat”. Madje kjo dritare përkon me vendin ku sot ndodhet Shtiza e Flamurit. Nga ky akt nuk pati fotografi, sepse mungonin fotografët e kohës. Por fotoja që përjetëson ngritjen e flamurit nga Ismail Qemali në ballkon, u realizua një vit më pas, në 28 nëntor të vitit 1913, në godinën ku u vendos Qeveria e Përkohshme, (në skelë), aty ku sot ndodhet Muzeu i Pavarësisë.
Kjo foto, u realizua nga Marubi i famshëm i Shkodrës. Sarajet e Vlorajve kanë ekzistuar deri në vitin 1925, kur ato u prishën për t’ia lënë vendin ndërtimit të Lulishtes së Madhe, në Sheshin e Flamurit. Pinjollët e familjes së famshme u zhvendosën në godina të tjera, mes të cilëve, Syrja Beu (babai i Eqerem Bej Vlorës), pak metra më tutje, në godinën që sot emërtohet “Shtëpia e Beut”. Ndërsa Siri Beu u zhvendos në Ujin e Ftohtë, në një vilë që përkon me kodrën ku sot ndodhet njëra prej vilave të shkatërruara të ish- udhëheqjes komuniste. Skema e Shtizës së Flamurit, fillimisht u konceptua dhe u ndërtua pak vite më vonë, me nismën e Patër Anton Harapit dhe të Don Markut. Kjo shtizë është ndërtuar e rindërtuar disa herë në pozicione të ndryshme dhe aktualisht vendndodhja e saj ,përkon me dritaren ku u ngrit flamuri nga Ismail Qemali.
Vajza që nuk njohu kurrë babain, historia e trishtë e familje së Eqerem Vlorës
Eqerem bej Vlora, veprimtari i çështjes kombëtare, intelektuali i kalibrit ndërkombëtar, politikani, shkrimtari, historiani, zotëruesi i 11 gjuhëve, mbartësi i disa titujve dhe ndereve shkencore, “beu i fundit”, apo “personaliteti më inteligjent… në Shqipëri”, siç e quan diplomati Pietro Kuaroni, gjatë diktaturës, ishte thjesht një “kolaboracionist” që, i larguar nga Shqipëria, nuk pati mundësi as për një korrespondencë normale me familjen.
Pas Luftës së Dytë Botërore, Eqrem bej Vlora u shpall “kolaboracionist” nga qeveria komuniste, sepse ishte ministër i qeverisë së Rexhep Mitrovicës gjatë pushtimit gjerman. Ai u ngarkua me fajin e posteve ministrore në qeveritë e periudhës së pushtimit fashist dhe nazist, ndërkohë që e kish nisur aktivitetin diplomatik e politik si funksionar i Perandorisë Osmane dhe më pas i Shqipërisë, që xhaxhai i tij, Ismail Qemali, e shpalli të pavarur. Sipas kujto.al për këtë “faj” të Eqerem Vlorës, regjimi komunist do dënonte bashkëshorten dhe të bijat, edhe pse më e vogla ishte më pak se një vjeç, kur i ati u largua përgjithmonë nga Shqipëria më 1944. Eqerem bej Vlora u nda nga jeta 20 vjet më vonë në Vjenë, atje, ku në kapërcyell të shekujve paraardhës, kish kryer studimet liceale dhe universitare, të cilat i kishte kompletuar me një doktoraturë në drejtësi në Stamboll. Ndërsa familja e tij vuajti pa reshtur dhe vetëm vajza e vogël, Ajnishaja arriti të shihte përmbysjen e regjimit që i përmbysi jetën një prej familjeve më të pasura në Shqipëri, si gjithë të tjerave të asaj sëre. Ajo arriti të shihte të plotësuar, para se të shuhej në mars të 2018-ës, edhe amanetin e të atit për t’u prehur në Shqipëri, kur eshtrat e tij u kthyen në atdhe në vitin 2014. Por cilat janë disa nga dëshmitë që kjo grua që vuajti padrejtësisht, por nuk u shfaq kurrë hakmarrëse, ka lënë për jetën në diktaturë të familjes së saj të përbërë vetëm nga gra, pas largimit të të atit.
“Ku do shkosh?- i tha mamaja, kur u ndanë në atë që sot është Ambasada e Vatikanit. Unë do të iki, por do të dërgoj dikë për t’ju marrë,- i tha ai. Dhe dërgoi tri herë makina për t’i marrë familjen, por asnjëherë nuk arriti të na marrë. E vetmja mundësi ishte Riaz Vlora, por ai preu damarët në burg”, e ka kujtuar Ajnisha Vlora në një intervistë në vitin 2015, ndarjen, që rezultoi e përjetshme, me të atin. Eqerem Vlora u vendos fillimisht në Itali ku punoi si gazetar në Rai Uno e më pas në Vjenë, ku vazhdoi të punonte si gazetar me kohë të pjesshme. Kur u largua, ai e sistemoi bashkëshorten, Hadije Vrionin, një nga gratë më të bukura të kohës; vajzën e madhe, Shehzaden e thirrur Lajla, 12 vjeçe, të lindur në Romë dhe më të voglën, Ajnishanë te shtëpia e së motrës në Tiranë, te ish-ambasada kubaneze, por ato nuk do të qëndronin gjatë aty. “Na nxorën nga shtëpia e hallës sime, duke lënë plaçkën të gjithë. E dolëm në rrugë vetëm me rrobat e trupit. Vajtëm në Babrru, ishte një mikeshë e nënës. Po atje na diktuan, e na çuan në Durrës. E aty na ndoqën. Shkuam në Rrogozhinë, në fshatrat e Kavajës. Çdo bënte një grua me dy fëmijë jetimë? Megjithatë nëna ime u bë e fortë dhe gjeti një shtëpi me qira. Atëherë disa shoqe të motrës sime Lajla, i thanë babait për këtë vuajtje. Ai nisi të na dërgonte rroba e lekë… Plaçkat vinin për ne si këpucë e rroba. U mbyll edhe ajo gjë nga regjimi. Ai i niste pakot me emrin e dy shoqeve të vajzës së tij dhe përdorte dy shkrime. Më vonë u detyrova të hyj në fermë. Por paga ishte e ulët, na dilte vetëm për bukë. Motra ime ishte 11 vjet më e madhe se unë, por ishte e sëmurë nga zemra.
E kishte fituar nga largimi i babait. Pas shtatë vitesh, më vdiq motra. Ajo u sëmur si pasojë e tronditjes”, kujton jetën e dhimbshme Ajnishaja në këtë intervistë të fundit. Motrës së saj, i ishte dashur të punonte në ndërtim, por edhe të qëndiste për t’i shitur të nesërmen punimet, në mënyrë që të mbijetonin. Edhe Ajnishaja u sëmur rëndë nga puna prej një viti e gjysmë në fidanishte, por Zoti e desh që ta kalonte këtë moment kritik. “Pasi u sëmura, me komision më futën në poçeri. Atje bëja pikturat dekorative të porcelanit. Babai im kishte një miqësi në Durrës. Dhe ai person i kishte lënë amanet djemve: Do ju mallkoj nëse nuk i bëni një nder vajzave të Eqrem Bej Vlorës”, ka treguar ajo. Megjithëse nuk u mungoi dashuria e njerëzve me zemër të ndjeshme e deri diku kurajozë, ato vazhdonin të jetonin të survejuara dhe nën kërcënimin e një dënimi më të rëndë, ndërkohë që varfëria i shoqëroi për vite me radhë. Mamaja e Ajnishasë, e cila edhe vetë vinte nga një familje e dëgjuar siç ishte ajo e Vrionasve dhe kish jetuar në disa vende perëndimore, pas martesës me Eqerem Vlorën, e pa veten në borxhe e duke siguruar të ardhura nga shitja e plaçkave që dërgonte i shoqi. “Mamaja vdiq në vitin ’84″, ka thënë në një intervistë të mëparshme për gazetën “Panorama”, Ajnisha Vlora. Në këtë intervistë ajo ka treguar se punoi në repartin e qeramikës së ndërmarrjes artistike deri sa doli në pension, ndërkohë që u martua dhe krijoi familjen e saj, e cila jetoi në Kavajë deri në rënien e regjimit komunist. Kur më pas, udhëtoi jashtë Shqipërisë, ndryshe nga shumë bashkatdhetarë, Ajnishaja do sillte në mendje, si të njohura, objekte dhe imazhe, për të cilat nëna dhe motra i kishin treguar, pasi i kishin hasur kur jetonin të lira. Ndërsa në Shqipëri do shihte të vlerësohej sërish figura e të atit, edhe pse shumë prej trashëgimisë e tij, siç ishte biblioteka me mbi 14 mijë vëllime, iu mor përgjithmonë prej duarve plaçkitëse dhe shkatërruese të regjimit komunist.
Martesa
Eqerem Bej Vlora më 1925 i dha fund beqarisë, u martua me Hadijen – të bijën e Salih pashë Vrionit. “Ishte një martesë me mendje dhe jo me dashuri”, shkruan në kapitullin e librit “Kujtime”, ‘Beu i fundit’, por e quan “zgjedhje të qëlluar dhe fatlume”. Eqrem bej Vlora me Hadijen pati dy vajza, Shehzaden dhe Ajnisha. Gruaja dhe vajza e madhe (Shehzadja) vdiqën në Kavajë, ku ishin internuar nga regjimi komunist. Hadije Vrioni ishte bashkëshortja e Eqrem bej Vlorës. Ishte zgjidhja “me mend e jo me zemër” në jetën e Eqerem Bej Vlorës, veprimtar i çështjes shqiptare, diplomat, politikan, shkrimtar dhe historian shqiptar. Në një mbrëmje aristokratësh në Vjenë, ajo u zgjodh si më e bukura. Një foto nga të rrallat fotografi të saj të publikuara si një dëshmi nga jeta thuajse e panjohur e Eqrem bej Vlorës. Hadija ishte e bija e Salih Pashë Vrionit dhe mbesa e Kahreman Pashë Vrionit (themelues i qytetit të Fierit). U martua me Eqerem Bej Vlorën në vitin 1925: “Ishte një martesë me mendje dhe jo me dashuri, por një zgjedhje e qëlluar dhe fatlume”, e përshkruan Eqerem bej Vlora në kujtimet e tij. Një tjetër grua kishte qenë shumë e rëndësishme në jetën e tij, ishte Amalia Von Godi.
Sipas kujtimeve të Eqerem bej Vlorës, Amali von Godi lindi në 7 mars 1882 në Bavari dhe ishte pinjolle e një familjeje aristokrate. Ajo erdhi në Shqipëri në vitin 1908 për t’iu përkushtuar studimit të gjuhës dhe traditave të Shqipërisë. Në këtë kohë u njoh me Eqerem bej Vlorën dhe ra në dashuri. Ishte pikërisht feja myslimane, e cila pengoi që dashuria e tyre e bujshme të kurorëzohej me martesë. Eqerem Bej Vlorën e ndalonte familja e tij myslimane vlonjate. Kështu, në jetën e Eqerem Bej Vlorës erdhi Hadija, vajza e bukur e familjes së Vrionëve. Për shkak të zhvillimeve politike në Shqipëri, me ardhjen e komunistëve në pushtet, Eqerem bej Vlora u nis për mërgim. Por, para se të nisej drejt Italisë, të shoqen dhe të bijat i çoi tek e motra, e shoqja e Eqrem bej Libohovës. E vogla ndër dy vajzat e Eqerem bej Vlorës, ishte 11 muajshe, kur u largua i ati, ndërsa e madhja 12 vjeç. Jetuan nën persekutimin komunist bashkë me të ëmën Hadijen duke lëvizur në vende të ndryshme internimi të përcaktuara nga regjimi. Vajzat e Eqerem bej Vlorës mundën të kryejnë vetëm shkollimin e mesëm dhe më pas punuar si punëtore krahu. Njëra prej tyre vdiq e re, ndërsa nëna e tyre, Hadija, e shoqja e Eqrem beut, vdiq më 1984 në kampin e internimit në Kavajë.” marr nga /Gazeta Panorama
