Shkencëtarët në CERN, organizatën më të madhe për kërkime bërthamore, kanë bërë hapa të rëndësishëm drejt ndërtimit të një përplasësi të ri të madh, i cili do të tejkalojë përplasësin aktual, Përplasësin e Madh të Hadronit (LHC), duke u bërë i vetmi instrument më i fuqishëm që njerëzimi ka ndërtuar për të studiuar ligjet e natyrës dhe strukturën themelore të universit.
Në vitin 2012, LHC arriti një pikë historike kur provoi ekzistencën e bozonit Higgs, i njohur edhe si “grimca e Zotit”, duke sjellë një kuptim më të thellë për strukturën e materies. Por shkencëtarët e CERN-it e dinë se ka ende shumë pyetje të papërgjigjura dhe se vetëm një instrument më i fuqishëm mund të ofrojë përgjigje për këto mistere, siç është roli i bozonit Higgs në evolucionin e universit dhe mundësitë e shpjegimit të lëndës së errët dhe antimateries.
Projekti i Ri: FCC (Future Circular Collider)
Pas një studimi të gjatë, CERN ka përfunduar një vlerësim të fizibilitetit për ndërtimin e një përplasësi të ri rrethor, që do të quhet FCC (Future Circular Collider). Ky përplasës, me një gjatësi prej 91 kilometrash, do të jetë mbi tre herë më i gjatë dhe katër herë më i fuqishëm se LHC, duke ofruar mundësi për eksperimente më të avancuara dhe të thella.
Sipas Drejtoreshës së CERN-it, Fabiola Gianotti, FCC mund të bëhet “instrumenti më i jashtëzakonshëm që njerëzimi ka ndërtuar ndonjëherë për të studiuar blloqet bazë të ndërtimit dhe ligjet e natyrës”.
Fazat e Projektit FCC
FCC do të zhvillohet në dy faza kryesore. Në fazën e parë, do të ndërtohet një përplasës elektron-pozitron, që do të funksionojë si një “fabrikë e bozoneve Higgs”, duke lejuar studime më të thella mbi ndërveprimet nënatomike. Faza e dytë do të shfrytëzojë një përplasës të energjisë shumë të lartë, me energji deri në 100 TeV, që është një nivel energjie shumë më të lartë se ai që mund të arrihet aktualisht me LHC-në.
Një Investim i Shtrenjtë, Por me Mundësi të Mëdha
Kostoja për ndërtimin e FCC është parashikuar të jetë rreth 16.4 miliardë euro, dhe ky përplasës do të konsumonte energji elektrike mes 1.1 dhe 1.8 TWh në vit. Kjo është një shumë e konsiderueshme, e cila ka ngritur shqetësime për ndikimin e mundshëm në mjedis, përfshirë mundësinë e ndotjes nga emetimi i dioksidit të karbonit. Megjithatë, CERN ka shprehur angazhimin për të minimizuar ndikimin e mundshëm në mjedis duke përdorur teknologji më efikase dhe duke kërkuar mundësi për ripërdorimin e energjisë, siç është përdorimi i saj për ngrohjen e institucioneve publike dhe industrive lokale.
Përfitimet dhe Kritikët e Projektit
Përplasësit e grimcave si FCC mund të kontribuojnë në zhvillimin e teknologjive të avancuara për shoqërinë, përfshirë materialet superpërçuese për përdorim mjekësor, kërkimin e energjisë së shkrirjes dhe zhvillimin e detektorëve për qëllime mjekësore. Sidoqoftë, disa kritikë, përfshirë shkencëtarët dhe organizatat mjedisore, kanë ngritur shqetësime për shpenzimet astronomike dhe ndikimin negativ në mjedis, duke sugjeruar që paratë mund të përdoren më mirë për projekte të tjera, si teleskopët hapësinorë ose kërkime më të drejtpërdrejta.
Vendimi Përfundimtar dhe Afati për Realizimin e FCC
Megjithëse FCC ka marrë miratimin nga Këshillin e CERN-it, projekti nuk është ende përfundimisht i vendosur dhe do të kërkojë financim nga shtetet anëtare të CERN-it. Një vendim përfundimtar do të merret pas një shqyrtimi të thellë që do të kryhet në vitin 2025, me mundësinë që FCC të bëhet funksional rreth vitit 2040, nëse gjithçka shkon sipas planit.
Ky projekt ambicioz mund të ofrojë mundësi të paimagjinueshme për të kuptuar më thellë ligjet që drejtojnë universin, megjithatë ai do të përballet me sfida të mëdha, si financimi dhe shqetësimet për ndikimin mjedisor.
